Kołem i mieczem. Motyw św. Katarzyny Aleksandryjskiej w heraldyce.

Święta Katarzyna Aleksandryjska przez wieki należała do najbardziej popularnych świętych, a jej kult nie tylko nadal jest żywy, ale ciągle przybiera nowe formy. Niewiele pewnych rzeczy możemy o niej powiedzieć i w dodatku większość informacji czerpiemy z legend. Miała żyć na przełomie III i IV w. i być arystokratką lub nawet księżniczką, o niepospolitej urodzie. Z tego powodu namiętnością zapałał do niej sam cesarz Maksencjusz, którego Katarzyna odrzuciła z powodu swojego nawrócenia na chrześcijaństwo. Cesarz kazał ją uwięzić i głodzić, a gdy to nie pomogło skazał ją na miażdżenie kołem, które jednak zamiast rozszarpać jej ciało, rozpadło się pod wpływem znaku krzyża, jaki nad nim wykonała Katarzyna. Ostatecznie zginęła przez ścięcie mieczem. Przyjmuje się, że jej „dniem narodzin dla nieba” był 25 listopada.

Jej kult szybko się rozwijał, a w średniowieczu zaliczono ją nawet do tzw. Czternastu Wspomożycieli. Kolejne grupy społeczne, instytucje, kościoły i miasta ogłaszały ją swoją patronką. Łamanie kołem przysporzyło jej czcicieli m.in. u kołodziejów, młynarzy, prządek, szwaczek i woźniców, a od XIX wieku również u kolejarzy.

Św. Katarzyna z Aleksandrii zaraz za NMP, św. Janem Chrzcicielem i św. Michałem Archaniołem jest najczęściej wyobrażaną w polskiej heraldyce samorządowej świętą, do której również współcześnie chętnie odwołują się gminy w procesie kreacji swoich symboli. Obecna jest również w heraldyce europejskich miast i innych jednostek terytorialnych, szczególnie na Słowacji i w Niemczech.

Obecna jest w wielu różnorodnych przedstawieniach i kompozycjach, zarówno całopostaciowych, jak również zbudowanych w oparciu o same tylko atrybuty (koło, miecz i korona). Do jednych z najrzadszych, a jednocześnie najciekawszych przedstawień należy wyobrażenie św. Katarzyny z postacią cesarza Maksencjusza albo szatana u stóp lub na łańcuchu.

W polskiej heraldyce samorządowej dominują przedstawienia na błękitnym tle, podczas gdy np. w heraldyce słowackiej są one w połowie na tarczach czerwonych, a w połowie błękitnych. W słowackich herbach charakterystyczny jest również brak nimbu świętości. Z kolei w niemieckich herbach zdecydowanie przeważa motyw koła, jako atrybuty św. Katarzyny.

postać świętej (herby polskie):